Trong đời sống sinh lý bình thường ở nữ giới, mỗi chu kỳ kinh nguyệt, dưới tác động của nội tiết tố sinh dục estrogen và progesterone, các mô tuyến vú giãn nở, giữ nước lại và căng lên, những vùng có mật độ chắc hơn, khi sờ có cảm giác như bướu; sau khi hành kinh, các cảm giác này giảm dần rồi trở lại bình thường.

Trải qua nhiều chu kỳ kinh nguyệt, việc kích thích này cứ lặp đi lặp lại làm cho mô tuyến vú trở nên chắc và hình thành các nang nhỏ chứa dịch, trong các ống dẫn bị tắc hoặc bị giãn, nhất là khi có tình trạng mất quân bình giữa hai nội tiết tố estrogen và progesterone, ở người tiền mãn kinh hoặc người thường xuyên bị tress; khi đó tuyến vú có những vùng bất thường tạo thành những u cục hay những mảng chắc gồ lên dưới da hoặc những hạt rất nhỏ rải rác khắp hai vú.

xơ nang vú

Kết quả nhiều nghiên cứu cho biết trên 60% các cục u trong vú phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ không phải là ung thư, trên 90% phụ nữ tuổi tiền mãn kinh có sự thay đổi sợi bọc và được xem là biểu hiện của quá trình lão hóa. Tuy nhiên, thay đổi sợi bọc được quan tâm nhiều vì có liên quan đến ung thư vú. 

Thay đổi sợi – bọc thường bị nhầm lẫn với ung thư vú vì chúng có những điểm chung giống nhau như: cũng có những thay đổi về kích thước ngực hay thay đổi hình dạng bầu ngực. Nếu có sự phối hợp tốt giữa kinh nghiệm của bác sĩ và các phương tiện chẩn đoán như siêu âm, nhũ ảnh, chọc hút tế bào bằng kim nhỏ, sinh thiết thì tỷ lệ chẩn đoán nhầm sẽ giảm đáng kể.

Xơ nang vú có thể gặp các dạng sau:

-Bệnh nang: thường gặp nhất. Là một khối tròn hay bầu dục, kích thước thay đổi từ vài mm đến vài cm, bên trong chứa dịch ( màu vàng trong, đôi khi màu kem, xanh nâu, xanh đen, hiếm khi màu đỏ). Vỏ nang mỏng, đôi khi dày và có thể hóa canxi. Dạng này dễ điều trị. Thường dùng kim nhỏ để rút dịch trong nang nếu nang to.

- Bệnh hóa sợi của vú: dưới dạng mảng hay khối đặc, kích thước vài cm, giới hạn không rõ ràng, thường xuất hiện ở nửa trên ngoài của vú, đau nhẹ trước mỗi kỳ kinh. Dạng hóa sợi đơn thuần hiếm gặp (chiếm khoảng 5%) còn thường hay gặp là dạng sợi xen lẫn với tổn thương dạng nang kể trên.

- Tăng sản ống tuyến vú: thường dưới dạng mảng hay khối đặc (không chứa dịch), kích thước từ 1-4cm, có thể là 1 mảng hoặc nhiều mảng ở 1 hoặc 2 vú. Các mảng này giới hạn không rõ ràng, mật độ chắc hơn tuyến vú xung quanh, đau khi ấn. Gần ngày có kinh, kích thước to hơn và gây đau nhiều. Khi có kinh thì kích thước lại nhỏ lại và ít đau hơn.

Đây là dạng phức tạp và cần được lưu ý theo dõi kỹ dù chỉ có rất ít bệnh nhân bị dạng này có ung thư vú.

Các triệu chứng thường gặp :

Đau vú :

-Dây là triệu chứng thường gặp nhất khiến nhiều người đến bệnh viện khám.

-Thường xảy ra ở người đang trong thời kỳ kinh nguyệt, đặc biệt ở người tiền mãn kinh

-Có thể đau ở 1 hoặc 2 vú, thường gặp ở nửa trên ngoài hoặc là nửa dưới của vú, đau lan ra cánh tay cùng bên.

-Có thể đau nhẹ 1 tuần trước ngày có kinh, đau ít hơn khi hành kinh. Cũng có trường hợp đau liên tục, gần ngày có kinh thì đau nhiều hơn, đau ít hơn khi có kinh.

-Nhiều bệnh nhân có cảm giác căng cứng ở 2 vú.

Ở phụ nữ tiền mãn kinh, các nang bị xơ có thể to lên và gây cảm giác khó chịu như bị căng tức, rất nhạy cảm khi sờ vào, có cảm giác nóng phỏng và đau lăn tăn, có khi đau nhiều đến nỗi hạn chế cử động và khó nằm sấp. Sau khi mãn kinh, hiện tượng này thường giảm dần và mất đi.

Ngoài ra người bị xơ nang vú cũng có thể gặp các triệu chứng như :

-Sờ thấy 1 hay nhiều mảng (khổi) có kích thước khác nhau ở 1 hoặc 2 vú. Các mảng này có giới hạn không rõ, tùy thuộc vào tính chất của nó là nang hay đặc mà mật độ khác nhau.

Một số trường hợp có nang to, tròn, chắc, di động, chứa nhiều dịch tạo cảm giác căng căng khi ấn lên và đau khi khám. Loại nang này thường biến mất sau vài lần hút dịch hoặc sau mãn kinh.

-Chảy dịch ở đầu núm vú : ít gặp, thường thấy ở bệnh nhân xơ nang vú dạng tăng sản tuyến. Chất dịch có màu vàng trong, hơi nhầy, đôi khi có màu trắng như sữa loãng, hoặc nâu xanh, hiếm khi đỏ.

-Rối loạn kinh nguyệt, đau bụng hay đau lưng nhiêu khi hành kinh.

Chẩn đoán

Ngày nay siêu âm được coi là phương tiện chẩn đoán rất cần thiết và nên thực hiện vì những ưu điểm của nó như : không độc hại, an toàn, đơn giản, rẻ tiền, nhanh chóng, không đau, không làm thủ thuật xâm lấn vào tuyến vú, xác định được tính chất đặc hay nang, số lượng và vị trí tổn thương. 

siêu âm vú

Ngoài ra, có thể kết hợp với nhũ ảnh, nhưng chỉ sử dụng khi cần vì nó gây đau nhiều, có tia phóng xạ và không có giá trị hơn siêu âm trong các trường hợp tuyến vú mỏng (rất nhiều bệnh nhân người Việt có tuyến vú mỏng).

Chỉ nên dùng trong những trường hợp sau :

-Phụ nữ có tiền căn gia đình ung thư vú.

-Khi siêu âm “thấy’’ có tổn thương nghi ngờ.

-Tuyến vú dày, siêu âm và lâm sàng không phát hiện được các tổn thương nhỏ

Bên cạnh 2 phương pháp trên còn có các phương pháp khác dùng để chẩn đoán như khám lâm sàng, chọc hút bằng kim nhỏ, sinh thiết, …

 Điều trị :

Nếu được chẩn đoán xơ nang tuyến vú thì không nên quá lo lắng. Tâm trạng lo lắng sẽ làm cho tình trạng bệnh cũng như các cơn đau nặng thêm. Thay vào đó nên giữ cho mình tâm lý thoải mái, kết hợp với chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý.

Người bị xơ nang tuyến vú nên hạn chế các thức ăn có nhiều muối, nên ăn các thức ăn, hoa quả giàu kali như chuối, cam, quýt,… tránh các chất kích thích như bia rượu, café, thuốc lá, uống nhiều nước, bổ sung vitamin B6, magnesi, kali…

Để giảm ngay các cơn đau thì chị em nên dùng thuốc giảm đau nhưng cần theo chỉ dẫn của bác sĩ hay dùng các biện pháp chườm nóng tại chỗ, dùng nịt ngực thích hợp.

 

 Điều trị ngoại khoa được chỉ định hạn chế trong các tình huống sau:

-Nếu chỉ có một cục u hoặc các xét nghiệm không cho chẩn đoán rõ rệt: Mổ sinh thiết để làm xét nghiệm giải phẫu bệnh xác định tính chất của tổn thương.

-Nếu là nang chứa dịch, nhất là các nang to gây căng đau, bác sĩ sẽ rút hết dịch ra để làm giảm căng đau và làm xét nghiệm tế bào học.

-Mổ cắt rộng mô vú, trong đó có khối tổn thương hoặc đoạn nhũ nếu: có tăng sản không điển hình với tiền căn gia đình có bị ung thư vú, hoặc khi một bên vú đã bị ung thư, bên còn lại có tăng sản không điển hình.

Theo Lê Trang